Dega e blertë (Tregim)

Dega e blertë (Tregim)

Nga Namik Selmani

07 maj 2009

Trageti i linjës Bari-Gumenicë si zakonisht në ditët e qershorit ishte mbushur plot e për plot. Nuk ishte e vështirë që të dalloje se në të kishte kryesisht turistë italianë që zbrisnin në tokën helene në një ritual gati të përvitshëm për të takuar disa ditë brigjet e bukur ku gjelbërimi i brigjeve dhe kaltërisa e magjishme e detit të dehte e të mbetej në kujtesë për shumë shumë kohë. Deri atëherë kur këto brigje nuk ishin shfaqur ende vëllezërit Besniku dhe Armandi që ishin duke folur dhe duke diskutuar për atë që do të kalonin. Por…një heshtje e rëndë nisi të godiste fjalët, mimikën. Vetëm sytë, sytë e tyre rinorë duket sikur ishin hapur edhe më fort. Sot ata duhet të shikonin jo vetëm për vete, por edhe për baba Fadilin, edhe për nënën e tyre, edhe për miqtë që kishin 15 vite pa i parë, edhe për gjyshen, edhe për të vdekurit që kishin ikur nga jeta….

Kësaj radhe po fliste Çamëria, malet e saj. Po flisnin gurët që po i përfytëronin se si do të kenë qenë pa gjakun e gjyshërve të tyre aripiciotë, voliotë, margëlliçiotë në ato vite të rënda të genocidit grek. Akoma edhe sot e kësaj dite do të jenë të gjakosur nga ai gjak që ishte derdhur në ato ditë ,- mendoi Besnuku.- ndërsa po afroheshin edhe më shumë në brigjet e Gumenicës..Gurë makbethianë, thuaj. Shumë më të gjakosur se pamja fantazmagorike e Ledit Makbeth, që kishte në duart e saj të bardha hijen e një krimi qoftë edhe mbretëror. Tashmë te sytë e te fjalët e tyre futeshin në të njëjtën kohë gurët fjalët, gjyshja, 15 vitet e larguara nga familja. Ishte më tepër se Doruntina e baladave gjyshja e tyre Hafize. Një Doruntinë moderne. E prekeshme në fjalët që ajo thoshte. Në amanetet e saj që i thoshte dhe i përsëriste për ditë edhe në moshën 97-vjeçare. Me ca koca të bardha si një qerpik i bukur, i thinjur. Të vogëlza si një koce e vogël e një vashëze që sa ka filluar t’i lidhë njëra pas tjetrës…Në ditënetët e saj jermiane ajo thërriste Niku….Sokol…Mandi….Nik….Ma….Soko….Dy prej tyre ishin në Itali dhe njëri, Sokoli ishte në Amerikë. Kurbeti i kishte dërguar larg djeltë e djalit të saj, Fadili Serjanit. Larg , Shumë larg . Aq sa ishte lodhur duke i kërkuar. Ishte lodhur duke parë nga deti se mos vinin e ta takonin përsëri…



.Niku e Mandi shihnin brigjet e Çamërisë. Ca brigje të trëndafiltë. Pa asnjë mjegull. Sikur të ftonin të notoje jo në në detin e kaltër, por në ajrin e saj, në atë det me dallgëzim ullinjsh që ishiu të panumëruar. Kishin dëgjuar nga baba Fadili se dikur të parët tanë dërgonin në Bari e në portet e tjera italiane ullinj e vaj ulliri, dërgonin lëkurët e kecave e të qengjave të shëndetshëm, të ushqyer me malën e gjërit e që kërkoheshin shumë nga fabrikantët e Italisë. Dërgonin mjaltë e djathë të shijshëm që asnjë ditë nuk mbeteshin të pashitur në dyqanet me drita të Evropës..Dërgonin pajat e bukura të qëndisura nga gjyshet e thinjura e të papërtuara për princërit e Evropës, të Milanos, të Venecias e të Firences e më larg, shumë më larg…Merrnin që andej basma me ngjyra të ndezura, merrnin vegla pune . Të dy djemtë-vëllezër të tragetit ishin pak më ndryshe nga të tjerët . Kishin me vete vetëm nga një çantë të vogël me rroba e një vend të boshtë ku do të plotësoni amanetin e gjyshe Hafizesë. Fjalët e saj në telefon i dëgjonin gati për ditë. Nuk mundën që të vinin dot në varrimin e saj . Nuk mundën, por amaneti i saj i godiste kaq fort.

-Dëgjoni, more djelm, ju pastë e ju tha nana! Të më shkoni në Arpicë ku kam lerë u.Të më ndaloni te kodra e madhe e mbuluar me ullinj të vjetër e të më merrni nga një degë ulliri. Edhe një grusht me dhe të më merrni nga buhari me zjarr të shuar . Po vdiqa para se të vini, ju të m’i vini në varr. Zoti s’do të ma tresë dheun që do më hedhin pa patur ato degë ulliri… Puna, kurbeti, pëllumbat, deti me dallgë, një pamje e gjelbëruar me ullinj, gjyshja, zërat e telefonave, të copëzuara nga dhimbja nga loti, nga heshtja ku fjala është më e fortë, duar që s’gjenin dot vend ku të futeshin nga dhimbja e emocioni..O, sa shumë kishin mësuar atje në kurbet djelmtë!

E sërish gjyshe Hafizeja duke potisur lulet me ngjyrat e tyre të panumëruara në atë shtëpi afër Skelës ku kishe kaq shumë lule. Lule të marra me fara edhe nga Çamëria.. Lulet shumë herë në pranverë ua vinte në duar djelmve të vegjël. I vinte gjyshja e irë ashtu trupkërrusur duke kënduar nënë zë këngët e bukura që kishte sjellë me vete që kur kishte ardhur në Vlorë: “ del hëna ka mali/llamburit shtëpia/ja s’del në penxhere/të lëftë Perëndia. Kur donin të luanin në një oborr afër Skelës në Vlorë, iu jepte nga një copë bukë. Iu radhiste edhe ca purteka të florinjta me këngë që vetëm ajo e dinte se çfarë vargjesh kishin, që i këndonte ëmbël nënë zë për vete, për djemtë, për mysafirët, për të gjithë…Vetëm ajo e dinte se si t’i ujdiste fjalët e çdo kënge..Vetëm ajo dinte se si t’i mbante në gojë si mbante në furkën e vjetër bashkat e leshit që thurte triko dhe çorape për nipërit e mbesat kur ata të kishin ftohtë.

Të futur në rrëkenë e madhe njerëzore që po zbriste nga trageti luksoz djemtë ishin sa të qeshur, por edhe kaq hijerëndë. Pasaporta italiane e vitit 2008 ajo veshje plot sqimë, ajo gjuhë e kulluar e vendit ku ata kishin shkuar dhe kishin jetuar jo pak po rreth 15 vjet, nuk të jepte aspak mendimin se ishin djem nipër të këtyre trojeve të Çamërisë. Arpica e babait të tyre, e gjyshes Hafize nuk ishte shumë larg Gumenicës dha ata mezi po prisnin rastin që të shkonin atje. Në një lokal luksoz ku u futën për të pirë një pije freskuese. Nuk dinin greqisht e i duhej që ta nisnin nga gjuhët e huaja që kishin mësuar në tërë ato vite. Kërkonin të gjenin edhe një njeri paksa të moshuar që e njihte mirë zonën e tyre ku do të shkonin. Takuan një të moshuar dhe pas përshëndetjes së rastit nisën ta pyesnin: “A di anglisht? “

Plaku qëndronte gati i nemitur. I qetë. Pa asnjë përgjigje. Shpesh edhe duke hedhur sytë nga deti. Mondi ia ktheu në gjuhën italiane . _

-Zotëri, a dini italisht?

Sërish heshtje. Përshendetja në gjuhën frënge që i ndihmoi të nisnin bisedën me të i nervozoi pak djemtë, edhe pse plaku nuk kishte asnjë faj. Po mundohej e po mendohej njëkohosisht shumë. Diç do të kenë këta djem, përderisa gati po e përkëdhelnin me aq dashuri me ca sy tërë ngrohtësi që i dukej se i kishte parë shumë herë në ditët e jetës së tij në këto vise që kishte dekada që i kishte shkelur, por që akoma nuk po merrej vesh se ç’thonin e se ç’kërkonin.

- Po në çfarë gjuhe flet ky burrë ? – i tha Besniku vëllait të tij Mondit në gjuhën shqipe.

Plakut i çeli fytyra përnjëherë . “Djemtë e mirë të Evropës qënkan shqiptarë“ –do të ketë menduar plaku në atë shikim dashamirës.

- Po flisni shqip, more djelm, U jam shqiptar. Veç greqishtes u di vetëm shqip. Vetëm shqip të flasim

Djemtë u lumturuan. Një sirenë miqësie i lajmëroi për nisjen e një miqësie të re midis tyre.

-Pse s’thua se jemi tanët, more xhaxha?- i tha Besniku dhe u afruan edhe më tepr me të. I treguan se pse kishin ardhur. I treguan për fisin e babait dhe të gjyshërit e tyre. Plaku i njihte mirë. Ishte paksa moshatar me shumë nga ata njerëz që ata ia kujtonn me emra.

_ I njoh, more djem, i njoh. Ua di se ku i kanë patur shtëpitë e tyre. Ullinjtë. Krojet. Luturvitë e ullinjve.

Nuk donin që ta lodhnin plakun. Mbase edhe ruheshin nga shteti që mund të vëzhgonte levizje e tyre në trojet e panjohura. Lotët që nisnin t’i rridhnin në faqet e rrudhura dhe mosha e thyer bënë që të mos e merrnin me vete, por i fiksuan mirë ato që ai thoshte .



Dhe shkuan te varret e Arpicës. Morën dy degë ulliri nga më të vjetrit e fshatit dhe e vunë në kutinë që kishin sjellë për këtë gjë. Varret e muslimanve ishin zhdukur dhe ata nuk panë asnjë varr të tyre. Menduan se ato do të jenë shkrirë në tokën e begatë që shtrihej pak metra larg Jonit. Morën edhe një gur nga pragu i shtëpive që ishin të rrëzuara, por muret akoma qëndronin në këmbë. Pas ak shkuan edhe në ol ku panë shtëpinë e gjyshes nga nana e tyre . Po realizoni edhe një tjetër dëshirë të pridërve të tyre



….Dhe u kthyen kësaj radhe në Vlorë. Gjyshe Hafizeja nuk i priti dot tek dera e shtëpisë së mbushur me lule. Kësaj radhe do të shkonin ata vetë te gjyshe Hafizeja. T’i dërgonin degën e blertë të ullirit dhe gurin e pragut që ajo s’e preku më që nga viti 1945. Sytë e mermeruar të gjyshe Hafizesë shikonin prapë nga deti. Kësaj radhe nuk kishin gabuar. Kishte 15 vjet pa i parë ishin kthyer më të bukur, më të rritur. Më të menduar. Në duar kishin degën e blertë të Çamërisë. Baba Fadili iu kishte thënë se në Arpicë kishte një fjalë të urtë se, nëse në një ditë mund të lëvizte nga vendi deti Jon, aherë mund të derdheshin fuçitë me vaj ulliri të Arpicës që mund t’ia zinin plotësisht vendin këtij deti. Kur të shkonin sërish në Itali, kishin ç’t’u tregonin shokëve, shoqeve, profesorëve, miqve të thjeshtë italianë, turistëve të shumtë që ata prisnin në atë vend ku kishin shkuar për atë vizitë. Pa u trishtuar aspak nëse ata nuk do ta besonin fjalën e tyre të mençur që ishte më se e vërtetë. Amaneti i patretur deri tani sot ishte i përtërirë. Ai grusht dheu në duart e tyre, ajo degë e blertë ulliri që u vu në varrin e gjyshe Hafizesë do’u kujtonte atyre aq mirë se nga kishin ardhur dhe se ku do të shkonin pas pak kohësh .

Në varr era e ngrohtë e majit përkëdhelte me mall degën e blertë dhe lulen e re që këta djelm e kishin mbjellë para pak ditësh.